Blog

MARCH 2019

SANSKRIT (ENTIRE)

प्रथम: विभाग:-सुगमसंस्कृतम्। (२५ गुणा:)

प्रश्न १. :

(अ) चित्र दृष्ट्वा नामानि लिखत। (५ तः ४)

(१)

(२)

( ३ )

(४ )

(५)

(आ) सड्ख्या: अक्षैर:/अक्कै: लिखत। (३ त: २)
(१) ९१ (२) सप्तत्रिंशत् (३) ४८

(इ) समय-स्तम्भमेलनं कुरुत।

अ आ

(१) सपाद-चतुर्वादनम् ८.२५

(२) पज्चविंशत्यधिक-अष्टवादनम् २२.३०

(३) दशोन-नववादनम् ४.१५

(४) सार्ध-द्वाद्वशवादनम् ८.५०

(ई) वासर-तालिकां पूरयत। (३ त: २)

(उ) उदाहरणद्वयं लिखत। (६ त: ५)
(१) मूर्धन्यौ।
(२) अनुनासिके।
(३) सकारान्तस्य नामद्वयम्।
(४) स्त्रीलिड्नस्य नामद्वयम्।
(५) दशमगणस्य धातुद्वयम।
(६) परस्मैपदस्यधातुद्वयम्।

उत्तर १. :
(अ) ( १) योजिनी। (२) शाटिका (३) पायसम् (४) आमलकम्-कषायम् (५) स्थगयति।

(आ) (१) एकनवति:। (२) ३७ (३) अष्टचत्वारिंशत्।

(इ)

(इ)

(उ)

द्वितीय: विभाग:-गद्यम् । (२२ गुणा:)

प्रश्न २. :

(अ) गद्यांशं पठित्वा निर्दिष्टा: कृती: कुरुत।

एकदा पृथुराजः स्वराज्ये भ्रमणम् अकरोत्। भ्रमणसमये तेन दृष्टं यत् प्रजा: अतीव कृशा: अशक्ताश्च। ताः प्रजाः पशुवज्जीवन्ति। निकृष्टान्नं खादन्ति। तद् दृष्ट्वा राजा चिन्ताकुलः जातः। तदा पुरोहितोऽवदत्, “हे राजन्, धनधान्यादि सर्व वस्तुजातं वस्तुतः वसुन्धराया: उदर एव वर्तते। तत्र्राप्तुं यतस्व।”

तदा पृथुभूपेन तदर्थं धनुः सज्जीकृतम्। तदा भूमि: स्त्रीरूपं धृत्वा तस्य पुरतः प्रकटिता अभवत् अवदत् च, “हे राजेन्द्र ! तव पिता दु:शासक: वेनराजः राजधर्मस्य पालनं नाकरोत्। तदा मया चोरलुण्ठकभयात् धनधान्यपुष्पफलानि मम उदरे निहितानि। त्वं तु प्रजाहितदक्षः नृपः। यदि त्वं प्रयत्नेन कृषिकार्य करोषि तरिं अहं प्रसन्ना भविष्यामि। अतः धनुः त्यज। खनित्राणि, हलान् कुद्दालकानि लवित्राणि च हस्ते गृहीत्वा प्रजाननै: सह कृषिकार्यं कुरु।

(१) अववोधनम्। (४ त: ३)

(क) उचितं कारणं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

भूम्या धनधान्यपुष्पफलानि स्व-उदरे निहितानि यतः………………………
(१) वेनभूप: दु:शासक: आसीत्।

(२) भूमि: स्वभावेन कृपणा आसीत्।

(ख) क: कं वदति

तव पिता दु:शासक:।

(ग) पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत।

वसुन्धराया: उदरे किं वर्तते ?

(घ) वाक्यं पुनर्लिखित्वा सत्यम्/असत्यम् इति लिखत।

वेनराजः राजधर्मस्य पालनम् अकरोत्।

(२) शब्दज़ानम् । (३ त: २)

(क) २ पूर्वकालवाचक-धातुसाधित-त्वान्त-अव्यये चित्वा लिखत।

(ख) गद्यांशात् विशेषण चित्वा लिखत।
१. ……………………………………… प्रजा:।
२. ……………………………….. नृप:

(ग) पूर्वपदं लिखत।
१. पुरोहितोऽवदत् ………………………. + अवदत् ।
२. अशक्ताशच …………………………+ च

(३) पृथक्करणम्।

क्रमेण योजयत।
२. भूमे: कृषिकार्यस्य उपदेशनम्।
२. पृथुभूपस्य धनुः सग्जीकरणम्।
३. पुरोहितस्य उपदेशकथनम्।
४. भूमेः स्त्रीरूपं धृत्वा प्रकटनम्।

(आ) गद्यांशं पठित्वा निर्दिष्टा: कृती: कुरुत।

अथ प्राप्तः सुदासस्तदुद्यानं, यत्र भगवतः सुगतस्य निवासः। तत्र वटवृक्षस्याधस्तादेकस्मिन्नशमखण्डे समुपविष्ट आसीत्स महात्मा। अनल्पेन धाम्ना राजते स्म तस्य भगवतो वदनम् । तदालोकयतः सुदासस्य चित्ते भक्तिरसार्णव उदतिष्ठत्। स हस्तस्थं नीरजं भगवतः सुगतस्य चरणयोरघ्यं कृत्वा ‘ नमो भगवते’ इति वदन् सविनयं प्राणमत्।

तं प्रसादवर्षिभ्यां लोचनाभ्यां निरूपयन् स्मयमानमुखपद्यो भगवान् अभाषत, “वत्स, किमिच्छसि ?” इति। एवम् उक्तवति सुगते निरिच्छ : सुदास: प्रत्यवदत्, “भगवन् किमन्यत् ? केवलं भगवतः चरणकमलस्पर्शेन आत्मा मे कृतार्थतां लभताम्” इति।

एवंवादिनं सुदासं ‘ तथास्तु’ इत्यद्रवीद् भगवान् सुगतः। अहो प्रभावः सुगतस्य, यत्तस्य दर्शनमात्रेणैव कमलार्थ बहुमूल्यमपेक्षमाण: सुदासस्तद्विस्मृत्य सुगतचरणाभ्यां तत्कमलं समर्षितवान्।

एष सुगत: एव ननु भगवान् गौतमबुद्ध:।

(१) अववोधनम् । (४ त: ३)

(क) उचितं कारणं चित्वा वाक्यं पुनर्लिखत।

सुदास: नीरजं सुगतचरणाभ्यां समर्पितवान् यत:………………………….

१. सुगतः सुदासाय अधिकं धनं यच्छति। २. सुदासस्य मनसि भक्तिरस: अजायत।

(ख) पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत।

क : सुगत: ?

(ग) वाक्यं पुनर्लिखित्वा सत्यम्/असत्यम् इति लिखत।

‘तथास्तु ‘ इत्यब्रवीत् सुदासः।

(घ) एष: गद्यांश : कस्मात् पाठात् उद्धतः ?

(२) शब्दज्ञानम्। (३ त: २)

(क) प्रश्ननिर्माणं कुरुत।

भगवतो वदनं धाम्ना राजते स्म।

(ख) उत्तरपदं लिखत।

१. चरणयोरर्घ्यम् चरणयो: + …………………………..

२. किमिच्छसि किम् + …………………………

(ग) लकारं लिखत।

आत्मा मे कृतार्थतां लभताम् ।

(३) पृथक्करणम्।

स्थानाधारेण शब्दपेटिकां पूरयत।

(मज्जूषा-वटवृक्ष:, नगरम्, अश्मखण्ड:, उद्यानम्)

(इ) गद्यांशं पठित्वा सरलार्थ लिखत (२ त: १)

१. रदनिका – एहि वत्स ! शकटिकया क्रीडाव: ।

दारक : – (सकरुणम्) रदनिके ! कि मम एतया मृत्तिकाशकटिकया; तामेव सौवर्णशकटिकां देहि।

रदनिका – (सनिर्वेद नि:शवस्य) जात ! कुतोडस्माकं सुवर्णव्यवहारः ? तातस्य पुनरपि ऋद्धया सुवर्णशकटिकया क्रीडिष्यसि। (स्वगतम्) तद्यावद्विनोदयाम्येनम्।

२. विश्वामित्र: – अयि मात:, विश्वामित्रोडहम्। दूरतः आयात: रथै: शकटै: च। वयं सर्वें परतीरं गन्तुं समुत्सुकाः।

नदी (शुतुद्री) – विप्रवर, मधुरा खलु ते वाणी। रज्जयति अस्मान्। वद कथं तव साहाय्यं कर्तव्यम् ?

विध्वामित्र : – अम्ब, शृणु मे अभ्यर्थनाम्।*

(इ) माध्यमभाषया उत्तरं लिखत। (३ त: २)

(३) शड्रेरेण संन्यासाथ कथम् अनुमति: लब्धा ?

उत्तर २. :

(अ) १. अवबोधनम्।

(क) भूम्या धनधान्यपुष्पफलानि स्व-उदरे निहितानि यतः (9) वेनभूप: दु:शासकः आसीतु।

(ख) तव पिता दु:शासकः। भूमि: पृथुवैन्यं वदति।

२. शब्दज्ञानम्।

(क) २. पूर्वकालवाचक-धातुसाधित-त्वान्त अव्यये
(२) दृष्ट्वा
(२) गृहीत्वा

(ख) (१) कुशा: प्रजाः।

(२) प्रजाहितदक्ष: नृप:।

(ग) (१) पुरोहितोऽवदत् पुरोहित: + अवदत्।

(२) अशक्ताश्च अशक्ता: + च।

३. पृथक्करणम्। क्रमेण योजयत।
(१) पुरोहितस्य उपदेशकथनम्।
(२) पृथुभूपस्य धतुः सज्जीकरणम्।

(३) भूमे: स्त्रिरूपं धृत्वा प्रकटनम्।

(४) भूमे: कृषिकार्यस्य उपदेशनम्।

(आ) ९. अवबोधनम् ।

(क) सुदास: नीरज सुगतचरणाभ्यां समर्पितवान् यत :

सुदासस्य मनसि भक्तिरस: अजायत।

(ख) भगवान् गौतमबुद्ध : नाम सुगतः।

(ग) ‘तथास्तु’ इत्यब्रवीत् सुदासः। असत्यम्।
(घ) एष: गद्यांश: ‘अमूल्यं कमलम् ‘ इति पाठात् उद्धृतः।

२. शब्दज्ञानम्।

(क) भगवतो वदन केन विराजते स्म ?

(ग) लभताम् = लोट्लकार:

३.

(इ) माध्यमभाषया उत्तरं लिखत

(१) Radanika : O child ! come, let us play with this cart.

Son : (crying) O Radanika ! what is the use of this earthen cart to me? Give me the same golden cart.

Radanika : (after sighing sadly), O boy ! what association do we have, with gold? If your father becomes rich again, then you will play with

रदनिका – ये बाळ्ठ, आपण गाडीने खोळू या.

मुलगा – (रडत) रदनिके, मला या मातीच्या गाडीचा काय उपयोग ? तीच सोन्याची गाडी दे.

रदनिका – (दु:खाने सुस्कारा टाकून) बाव्य, आपला सोन्याशी कुठून संबंध ? (तुझे) बाबा पुन्हा श्रीमंत झाले तर सोन्याच्या गाडीने खेळशील. (स्वतः शीच) थोड़ा वेळ याला रमवावे. वसंतसेनाबाईं जवळ जाते.

(२) Answer is not given due to reduced syllabus

(इ) माध्यमभाषया उत्तरत।

(१) Answer is not given due to the reduced syllabus.

(२) महर्षि: कणाद: परमाणुविषये किं प्रतिपादितवान् ?

The great sage Kanada explained in fifth or sixth century B.C. that, an atom is the main source (root cause) of matter and that the entire universe is composed of atoms. According to him (his theory), atom is not perceptible (invisible) to the naked eye, is subtlest, impartite (undivided), eternal (indestructible) and endowed by innumerable properties. He defined it as : atom is the one sixth fraction of the minutest dust-particle that can be seen in the beam of sunlight entering through the window.

खिस्तपूर्व पाचव्या किंवा सहाव्या शतकात महर्षी कणाद यांनी परमाणू हे द्रव्याचे मूलकारण आहे, सर्व जग परमाणूपासून निर्माण झालेले आहे असे प्रतिपादन केले. त्यांच्या मते परमाणू नुसत्या इंद्रियांनी न कळणारा, सूक्ष्म निरवयव, नित्य आणि विशेष लक्षणांनी युक्त असतो. त्यांनी त्याची व्याख्या देखील केली ती अशी: खिडकीतून येणा या सूर्याच्या कवडशात जो लहान धुलिकण दिसतो, त्याचा एक षष्ठांश भाग म्हणजे परमाणू होय.

(३) शड्करेण संन्यासाथं कथम् अनुमति: लब्धा ?

Once, when Shankara went to Purna river, for bathing, a crocodile seized his leg. He cried aloud : “O mother ! save me !” Hearing his wailing, mother started weeping. Then, Shankara pitifully said, “Mother, my wish to take renunciation, will now remain unfulfilled; and I shall die ! So at least now permit me to take renunciation. Aryamba helplessly but against her wish said : “Let it be as you wish. Take renunciation! I give you my consent. What a miracle! The crocodile instantly released his leg. In this way, by strange coincidence, Shankara got mother’s permission.

शंकर एकदा स्नानासाठी पूर्णा नदीवर गेला असता त्याचा पाय मगरीने पकडला. “आई, मला सोडव” असा त्याचा आक्रोश ऐकून आई रडू लागली. तेव्हा शंकरने आर्त स्वरात म्हटले, “आई, संन्यास घेण्याची माझी. इच्छा अपुरी राहणार. आता मी मरणार तेव्हा आता तरी संन्यास. ह्यायची परवानगी दे.” नाइलाजाने आपल्या इच्छेविरुद्ध आर्यम्बा म्हणाली, “तुला आवडेल तसे होवो. आताच तू संन्यास घे. माझी परवानगी आहे.” आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे तत्क्षणीच मगरीने त्याचा पाय सोडला. अशा रितीने विचित्र योगायोगाने शंकरला आईची अनुमती मिळ्याली.

तृतीय: विभाग: —पद्यम् । (२० गुणा:)

प्रश्न ३. :

(अ) पद्यांशं पठित्वा निर्दिष्टा: कृती: कुरुत।

(१) स्थस्यैकं चक्रं भुजगयमिताः सप्त तुरगा:

निरालम्बो मार्गश्चरणविकलः सारधिरपि।

रविर्यात्येवान्तं प्रतिदिनमपारस्य नभस:

क्रियासिद्धि: सत्तवे भवति महतां नोंपकरणे।।

(२) तं शब्दमवसुप्तस्तु जटायुरथ शुश्रुवे।

निरैक्षद् रावणं क्षिप्रं वैदहीं च ददर्श स:।।

ततः पर्वतशृड्राभस्तीक्ष्णतुण्ड: खगोत्तमः।

वनस्पतिगत: श्रीमान्व्याजहार शुभां गिरम्.।।

(१) पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत।

रवे: सारथि: कीदृशः अस्ति ?

(२) विशेषण-विशेष्यो: मेलनं कुरु। अ आ

अ आ

(१) निरालम्ब: तुरगा:।

(२) सप्त मार्ग:।

चक्रम्

(३) पद्यांशात् विशेषणानि चित्वा रेखाचित्रं पूरयत।

(आ) पद्यांशं पठित्वा निर्दिष्टा: कृती: कुरुत।

अयं न भक्तो न च पूजको वा

घण्टां स्वयं नादयते तथापि।

धनं जनेभ्य: किल याचतेडयं

न याचको वा न च निर्धनो वा।।

वैद्यराज नमुस्तभ्यं यमराजसहोदर।

यमस्तु हरति प्राणान् त्वं तु प्राणान् धनानि च।

यादृशं वपते बीजं क्षेत्रमासाद्य कर्षकः।

सुकृते दृष्कृते वाऽपि तादृशं लभते फलम्।।

(१) पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत।

‘अयं न भक्तो’ इति प्रहेलिकायाः उत्तरं किम् ?

(२) उत्तरपदं लिखत।

नमस्तुभ्यम् नम: +………………………..

वाडपि वा + …………………………….

(३) माध्यमभाषया उत्तरं लिखत। (२ त: १)

(क) ‘वैद्यराज नमस्तुभ्यम्’ अस्य श्लोकस्य स्पष्टीकरणं माध्यमभाषया लिखत।

(ख) मनुष्य: स्वकर्मण: कीदृशं फलं लभते ?

(इ) पद्ये शुद्धे पूर्ण च लिखत। (क, ख त: १, ग, घ त: १)

(ई)

(उ) सरलार्थ लिखत। (३ त: २)

(१) मनुजा वाचनेनैव बोधन्ते विषयान् बहून्।

दक्षा भर्वन्ति कार्येषु वाचनेन बहुश्रुता:।।

(२) षड्जमूला यथा सर्वें सड्नीते विविधा: स्वरा :।

तथा मानवताधर्म सर्वे धर्मा: समाश्रिता:।।

(३) वाचनं ज्ञानदं बाल्ये तारुण्ये शीलरक्षकम्।

वार्धक्ये दु:खहरणं हितं सद्ग्रन्थवाचनम्।।

उत्तर ३. :

(अ) २. रवे: सारथि: चरणविकल: अस्ति।

अ आ

२. (१) निरालम्ब: मार्ग:।

(२) सप्त तुरगा:

३.

(आ) (१) ‘अयं न भक्तो’ इति प्रहेलिकाया: उत्तरम्-लोकयानवाहक:

(२) नमस्तुभ्यम् नम: + तुभ्यम्।

वा 5 पि वा + अपि।

( ३ ) माध्यमभाषया उत्तरत।

(क) ‘वैद्यराज नमस्तुभ्यम् ‘ अस्य श्लोकस्य स्पष्टीकरणं माध्यमभाषया लिखत।

The patient or the friend of a doctor is supposed to be saying this. When he addresses the doctor as यमराजसहोदर, our curiosity is aroused. How can a doctor be a brother of यमराज? Brother usually share some features. The second line explains exactly the same point. A doctor takes away the life as well as money of the patient. Yama takes away only life.

डॉक्टर किवा वैद्य यांची मिष्किलपणे हर उडवणारा हा श्लोक म्हणजे विनोदाचा नमुना आहे. कवी वैद्याला यमराजाचा सहोदर म्हणजे सखखा भाऊ म्हणून हाक मारतो. आणि (कोपरापासून ?) नमस्कार करतो. पहिली ओळ वाचून आपल्या मनात ‘यमराजसहोदर’ या संबोधनाबाबत प्रश्नचिन्ह निर्माण होते. त्याचा उलगडा दुसया ओळ्ठीत केलेला आहे. यम फक्त माणसाचे प्राण घेतो. वैद्य आधी रोग्याकडून फी वसूल करतो आणि नंतर त्याचे प्राण घेतो. प्राण हरण करण्याचे काम हे दोन्ही भावांचे सारखेपण. पैसे घेण्याने वैद्य यमापेक्षा जरा सरसच ठरतो.

(ख) मनुष्य: स्वकर्मण: कीदृशं फलं लभते ?

The farmer sows the seeds in his field. He reaps what he sows. This applies to our actions. We reap what we sow. If we do good deeds, they are bound to give us good results. If we commit sins, we are sure to suffer sooner or later. Keep aside the ideas of or religious merit. Do we not observe the truth of this in our life? A boy who works hard gets marks in the examination. A good worker gets a good job. A criminal is punished by the court and condemned by the society.

‘पेरावे तसे उगवते’ अशी म्हण आहे. शेतकरी शेतात जाऊन ज्या प्रकारचे बी पेरतो, जे पेरतो तेच उगवते. भात पेरून ज्वारीचे पीक येणार नाही. तसेच माणूस जसे कर्म करील तसे फळ त्याला मिळ्टे. वाईट कर्म करून चांगले फळ मिळणार नाही. निकृष्ट दर्जाचे काम करून उत्कृष्ट फळ मिळणार नाही. पुण्य आणि पाप या कल्पना बाजूला ठेवल्या, तरी व्यवहारातला अनुभव आपल्याला काय दर्शवतो ? चांगला अभ्यास करणारा परीक्षेत चांगले यश मिळवतो. चांगला कारीगर उत्तम पगाराची नोकरी सहज मिळवतो ! गुन्हेगाराला शिक्षा होते ही उदाहरणे पुरेशी बोलकी आणि बोधप्रद आहेत.

(इ) १. (क) विद्या नाम नरस्य रूपमधिक प्रच्छन्नगुप्तं धनम्।

विद्या भोगकरी यशः सुखकरी विद्या गुरुणां गुरु:।

विद्या बन्धुजनो विदेशगमने विद्या परं दैवतम्।

विद्या राजसु पूज्यते न हि धनं विद्याविहीन: पशुः।।

अथवा

(ख) यदा किज्चिज्ञो इहं द्विप इव मदान्ध: समभवं

तदा सर्वज्ञोऽस्मीत्यभवद्वलिप्तं मम मन:।

यदा किज्चित्किज्चिद् बुधजनसकाशादवगतं

तदा मूखोंडस्मीति ज्वर इव मदो मे व्यपगत:।।

२. (ग) राक्षसेभ्य: सुतां हत्वा जनकास्य पुरीं ययौ।

अत्र कर्तृपदं गुप्त यो जानाति स पण्डितः।।

अथवा

(घ) आत्मनो मुखदोषेण बध्यन्ते शुकसारिका:।

बकास्तत्र न बध्यन्ते मौनं सर्वार्थसाधनम्।।

(इ) अन्वयं पूरयत।

पुरुष: घटं भिन्द्यात्, पटं छिन्द्यात् रासभरोहणं (अपि) कुर्यात्। येन केन प्रकारेण (स:) प्रसिद्ध: भवेत्।

(उ) सरलार्थ लिखत।

१. मनुजा ……………………………….. बहुश्रुता:

It is only by reading that men get the knowledge of many subject/things. They become scholars by reading. They become experts in various fields of work.

वाचनानेच माणसे पुष्कळ विषयांचे ज्ञान मिळ्वतात. ती बहुश्रुत बनतात. वाचनानेच ती आपापल्या कामात तरबेज होतात.

२. षड्जमूला ………………………………….. समाश्रिता:।।

Just as shadja (sa) note is the root (or base) of various (seven) notes of musical pitch, all the religions are based solely on the philosophy of humanism.

षड्जमूला यथा…………………………….. II

ज्याप्रमाणे षड्ज हे संगीतातल्या विविध ( सात) स्वरांचे मूळ आहे; त्याप्रमाणे मानवताधर्मावर इतर सर्व धर्म आधारलेले आहेत.

३. वाचनं ज्ञानदं ……………………………………. सद्ग्रन्थवाचनम्।।

Reading gives knowledge in childhood, protects character in youth and removes sadness in old age. Reading goods books is beneficial.

वाचन बालपणी ज्ञान देणारे, तारुण्यात चारित्याचे रक्षण करणारे आणि म्हातारपणी दु:ख घालवणारे असते. चांगल्या ग्रंथांचे वाचन हितकारक असते.

चतुर्थ: विभाग:-लेखनकौशलम्। (१५ गुणा:)

प्रश्न ४. :

(अ) वाक्यरचनां कुरुत।

(१) धातूनाम् उपयोगं कृत्वा वाक्यनिर्माणं कुरुत। (५ त: ३)
(क) याच् ( ? आ.प.)
(ख) कुप् ( प.प. )
(ग) वि + रम् ( २ प.प. )
(घ) स्पृह ( २० उ.प.)
(ड.) स्निह् ( प.प. )

(२) अमरकोषात् शब्दं योजयित्वा वाक्यं पुनर्लिखत। (४ त: २)
(क) रवि: अपारनभस: पारं याति। (ख) कृष्ण: मेघ: जलं वर्षति।
(ग) जनै: कनकं परीक्ष्यते। (घ) जम्बूक: तेन सह मृगस्य निवासस्थानं गत:।

(आ) वाक्यात्मकं निबन्धं लिखत। (३ त: ९)

(१) मम प्रिय: उत्सवः।
(२) मम प्रिया भाषा।
(३) मम प्रिय: नेता।

अथवा

५/७ वाक्यात्मकं संवादं लिखत। (३ त: १)
(१) आपणसंवाद:।
(२) गृहसंवाद:।
(३) दूरवाणीसंवाद:।

(इ) मज्जूषातः उचितशब्दान् चित्वा ५-६ वाक्यात्मकं चित्रवर्णनं कुरुत।

(मज्जूषा-पश्यति, उपविशति, क्रीडति, दोलयति, अवसर्पति, भ्रमति, क्षिपति)

अथवा

संस्कृतानुवादं कुरुत। (८ तः ५)

(१) मी डोळ्यांनी पाहतो/पाहते.

I see with eyes.

मैं आँखों से देखता/देखती हूँ।

(२) गाढव ओझे वाहते

A donkey carries the burden.

गधा बोझ ढोता है

(३) कार्तिकेय गणेशाचा भाऊ आहे.

Kartikeya is brother of Ganesha

कार्तिकेय गणेश का भाई है।

(४) २ मुली मैदानावर खेळ्ठतात.

2 girls play in the playground

२ लड़कियाँ मैदान में खेलती हैं।

(५) शिक्षक विद्यार्थ्याबरोबर मंदिरात जातो.

A teacher goes to the temple with a student.

गुरु छत्र के साथ मंदिर जाता है।

(६) माणसाने कधीही खोटे बोलू नये.

A man should never speak a lie.

मनुष्य को कभी झूठ नहीं बोलना चाहिए।

(७) पावसाळ्यात मोर आनंदाने नाचतात.

Peacocks dance happily in the rainy season.

बारिश में मोर खुरी से नाचते हैं।

(८) तू प्रश्न विचारतोस आणि उत्तर लिहितोस.

You are asking a question and writing the answer.

तुम प्रश्न पूछते/पूछती हो और उत्तर लिखते/लिखती हो।

उत्तर ४. :

(अ) २. वाक्यनिर्माणम्।

(क) याच् (? आ. प.)

धनिक: वीरबलं साहाय्यं याचते।

(ख) कुप् (४प. प.)

जनक: मह्यं कदापि न कुप्यति।

(ग) वि + रम् (१ प. प.)

त्वम् अयोग्यात् कर्मण: विरम।

(घ) स्पृह (२० उ. प.)

मार्जार : दुगधाय स्पृहयति।

(ङ) स्निह् (४ प. प.)

प्रजा: भूपे स्निह्यन्ति।

२. (क) भानु: अपारनभस: पारं याति।

(ख) कृष्ण : जलधर: जलं वर्षति।

(ग) जनै: सुवर्ण परीक्ष्यते।

(घ) शुगाल : तेन सह मृगस्य निवासस्थानं गत:।

(आ) १. मम प्रिय: उत्सवः

होलिकोत्सव: फाल्गुनमासस्य पौर्णिमायां भवति। एष: उत्सव: द्वौ दिवसौ अनुष्ठीयते। प्रथमे दिने गृहाडगणे काष्ठानि गोमयपूपान् च रचयित्वा जना: होलिकाम् सज्जां कुर्वन्ति। सायंकाले होलिकां प्रज्ज्वाल्य तस्या: पूजा क्रियते। होलिका एवं ‘हुताशनी देवी’ इति मन्यन्ते जनाः। सा देवी होलिकाया सह सर्वाणि दुरितानि नाशयति इति जनातिः। होलिकाया: द्वितीये दिने धूलिवन्दनं भवति। तदा सर्वे रड्गै: खेलन्ति। परस्परं रंगक्षेपणे भृशं नन्दन्ति लोका:। द्वयो: दिनयो: सर्वे मिष्टान्नभोजन कुर्वन्ति। अखिले भारतवर्षे होलिकाया: रड्गोत्सव: सोल्लासम् अनुष्ठीयते।

२. मम प्रिया भाषा।

यद्यपि मराठीभाषा मम मातृभाषा अस्ति तथापि संस्कृतभाषा एव मम प्रिया भाषा। अष्टम्यां कक्षायां एतस्या: भाषाया: अध्ययनं शालायां प्रारब्धम्। तस्मात् पूर्वमेव अनया भाषया सह मम परिचयः सज्जातः। नैकानि मधुराणि स्तोत्राणि मया कण्ठस्थीकृतानि। प्रसडगवशात मम, माता ‘अति सर्वत्र वर्जयेत्’ वा ‘अतिपरिचयादवज्ञा’ वा अन्यानि संस्कृतवाक्यानि सम्भाषणे लीलया प्रथुडक्ते। तानि श्रुत्वा अहमणि तेषां उपयोग सम्यक्तया करोमि। संस्कृतभाषाया: व्याकरणं परिपूर्णम् इति कथ्यते। मह्यं संस्कृतभाषा अतीव रोचते।

३. मम प्रिय: नेता।

लोकमान्य: बाल गड्गाधर तिलक: भारतदेशस्य महान नेता आसीत्। स: २८५६ खिस्ताब्दे रत्नागिरीनगयां जनिमलभत। बाल्यात् प्रभृति स: भृंश बुद्धिमान, चतुर: शूरः च आसीत्। ‘स्वराज्य मम जन्मसिद्धः अधिकारः तं च अहं लभेयैव, इति तस्य वाक्यं प्रसिद्धघमेव। ‘केसरी ‘ ‘मराय’ च इति द्वे वृत्तपत्रे स: प्राचालयत। पारतन्त्र्यकाले जनजागृत्यर्थं तेन ‘सार्वजनिक गणेशोत्सव: ‘शिवजयंत्युत्सव: च समारब्धौ। ‘गीतारहस्यम् ‘ ‘ओरायन’, ‘ आर्क्टिक होम ऑफ वेदाज् इति त्रय: ग्रन्था: लोकमान्य तिलक महोदयस्य पाण्डित्यं दर्शयन्ति। भारतस्य स्वातन्त्र्यां तेन कृतः प्रभूतः सड्घर्ष: प्रेरणादायक: अस्ति।

अथवा

२. आपणसंवाद:

पात्राणि – द्वे (शाकविक्रेता, ग्राहक: च)

ग्राहक: – अद्य बहूनि शाकानि न सन्ति। किं कारणम् ?

विक्रेता – शाकानि महार्घानि सज्ञातानि।

ग्राहक: – अस्तु तत्। कारवेल्लस्य किं मूल्यम् ?

विक्रेता – अवश्यम्। इतोऽपि किम् इच्छति क्रेतुं भवान् ?

ग्राहक: – कारवेल्लमेव पर्याप्तम्।

विक्रेता – कि कारवेल्लं रोचते भवते ?

ग्राहक: – न खलु। परं कारवेल्लस्य बहव: गुणा:, लाभा: च। विशेषतः मधुमेहीनां कृते तत् अतीव उपयुक्तम्। एतत् शतरुप्यकाणां धनपत्रं गृहाण।

विक्रेता – धन्यवादा:। एतानि अवशिष्टानि रुप्यकाणि गृहणातु।

२. गृहसंवाद:।

पात्रे – द्वे (पिता, पुत्र:)

पिता – अये सौमित्र, भारत-पाकिस्तानदेशयो: क्रिकेट्स्पर्धा अद्य अस्ति खलु ?

पुत्र: – कदा कुत्र च ?

पिता – क्रीडास्पर्धा कोलकातानगरे अस्ति। प्रभाते दशवादने स्टारक्रीडावाहिन्यां तां द्रष्टुं शक्नुमः वयम्।

पुत्र: – मम पाठशाला शालान्तपरीक्षाया: केन्द्रम् अस्ति। अतः अस्माकं कृते अद्य अनध्यायदिनं वर्तते।

पिता – तर्हि त्वमपि स्वाध्यायं पूर्ण कृत्वा क्रीडास्पर्धां द्रष्टुं शक्तुया:।

पुत्र: – पित:, तव कार्यालयगमनं

पिता – अद्य अहं कार्यालयं न गच्छामि। तव माता, अहं, त्वं च मिलित्वा क्रीडास्पर्धां पश्यामः।

पुत्र: – आवां क्रीडास्पर्धा पश्यावः। माता तु अस्माकं कृते रुचिरखाद्यं करिष्यति। तस्यै क्रीडास्पर्धा न रोचते यथा आवाभ्याम्।

पिता – अथ किम्। आवाम् एवं क्रीडारसिकौ कुटुम्बे।

३. दूरवाणीसंवाद:।

रमेश: – क: वदति?

अशोक: – अहम् अशोकः। रमेश, तव स्वर : किज्चित् भिन्न: अद्य।

रमेश: – शिरोवेदनया पीडित: अत: स्यात्।

अशोक: – विश्रमं कुरु। पाटशालां न आगच्छ। अहम् अध्यापिकायै कथयिष्यामि।

रमेशः – तदर्थमेव तुभ्यं कथयितुमिच्छामि।

अशोक: – चिन्तां मा कुरु। परं वैद्यस्य औषधम् अवश्यम् आनय।

रमेशः – अधुनां तत्रैव गच्छामि। अस्माकं वैद्यस्य चिकित्सालये बहवः रोगिण: आगच्छन्ति। प्रतीक्षा कष्टदा अस्ति। परं न अन्य: उपाय:।

अशोक:- अस्तु, अधुना विरमामि। भोजनं कृत्वा पाठशाला गच्छामि।

(इ) चित्रवर्णनम्

१. एतत् चित्रम् उद्यानस्य अस्ति।

२. उद्याने एक: बालक: अवसर्पति।

३. एका बालिका दोलायां दोलयति।

४. जना: वृक्षस्य अधः उपविशन्ति।

५. द्वौ बालकौ कन्दुकेन खेलत:।

६. उद्याने जलधारायन्त्रम अपि अस्ति।

७. मह्यम् एतत् चित्रं अतीव रोचते।

अथवा

संस्कृतानुवादं

१. अहं नेत्राभ्यां पश्यामि।

२. गर्दभः भारं वहति।

३. कार्तिकेय: गणेशस्य भ्राता अस्ति।

४. द्वे बालिके क्रीडाड्गणे खोलत:।

५. शिक्षक: छात्रै: सह मन्दिरं गच्छति।

६. मनुष्येण कदापि असत्यं न वक्तव्यम्।

७. वर्षाकाले मयूरा: आनन्देन नृत्यन्ति।
८. त्वं प्रश्नं पृच्छसि उत्तरं लिखसि च।

पज्चम: विभाग:-भाषाभ्यासः। (२० गुणा:)

प्रश्न ५. :

(अ) तालिकापूर्ति कुरुत।

(१) नामतालिका। (६ त: ४)

(२) सर्वनामतालिका। (६ त: ४)

(३) क्रियापदतालिका। (६ त: ४)

(४) धातुसाधित-विशेषण-तालिका। (६ त: ४)

(आ) निर्दिष्टा : कृती: कुरुत। (५ त: ४)

(१) योग्यं रूपं लिखित्वा रिक्तस्थानपूर्ति कुरुत। (५ तः ३)

(क) माता ……………………………… (५) मम युतकं प्रक्षालितवती। (आवृत्तिवाचकम्)

(ख) भगवता व्यासेन ………………………………… (२८) पुराणानि रचितानि। (सड्ख्यावाचकम्)

(ग) भवने मम गृहं ………………………………. (७) तले वर्तते।(क्रमवाचकम्)

(घ) साहित्ये ………………………………………… (९) रसा: सन्ति। ( सड्ख्यावाचकम्)

(च) आर्यभट्ट : इति भारतवर्षेण प्रेषित: …………………………… (१) उपग्रहः। (क्रमवाचकम्)

(२) समस्तपदानां तालिकापूर्ति कुरुत। (५ त: ३)

(३) समानार्थकशब्दान्/विरुद्धार्थकशब्दान् लिखत। (५ त: ३)

( च) माता = ……………………………………………………………………..

(४) सूचनानुसारं कृती: कुरुत। (५ त : ३)

(क) महर्षिणा परमाणो: व्याख्या कृता। (वाच्यपरिवर्तन कुरुत।)

(ख) स: महोदयम् उपगम्य वदति। (ल्यबन्तं निष्कासयत।)

(ग) जना: वन्यपशूनू द्रष्टुम् आगच्छन्ति स्म। (‘स्म’ निष्कासयत।) ‘

(घ) त्वं पत्रं लिख। (‘त्वं’ स्थाने ‘भवान्’ योजयत।)

(च) जटायु: रावणस्य गात्रे व्रणान् चकार। (वाक्यं लड्लकारे परिवर्तयत)

(५) वाक्यं शुद्धं कुरुत। (५ त: ३)

(क) शुक: दाडिमफलानि खादन्ति।

(ख) गणेशम् नमः।

(ग) त्वं भोजनं करोमि।

(घ) भारतदेशे रमणीयं स्थलानि सन्ति।

(च) गुहं समीपे वाचनालय: वर्तते।

उत्तर ५. :

(अ) तालिकापूर्तिम्

(१)

(२)

( ३ )

(४)

(आ) (१)(क) माता पज्चवारं मम युतकं प्रक्षालितवती।

(ख) भगवता व्यासेन अष्टादश पुराणानि रचितानि।

(ग) भवने मम गृहं सप्तमे तले वर्तते।

(घ) साहित्ये नव रसा: सन्ति।

(च) आर्यभट्ट: इति भारतवर्षेण प्रेषित: प्रथम: उपग्रहः।

(२) समस्तपदानां तालिकापूर्ति

(३) समानार्थक/विरुद्धार्थक शब्द।
(क) नदी तटिनी
(ख) प्रभूतम् अल्पम्

(ग) नक्र: कुम्भीर:।
(घ) विद्वान अज्ञ:।
(च) माता जननी।

(४) सूचनानुसारं कृती:

(ग) Answer is not given due to the reduced syllabus.

(घ) भवान् पत्रं लिखतु।

(च) Answer is not given due to the reduced syllabus.

(५) (क) शुकः दाडिमफलानि खादति।
(ख) गणेशाय नम:।
(ग) अहं भोजनं करोमि।
(घ) भारतदेशे रमणीयानि स्थलानि सन्ति।
(च) गृहस्य समीपे वाचनालय: वर्तते।

षष्ठ: विभाग:-अपठितम्। (८ गुणा:)

प्रश्न ६. :

(अ) गद्यांशं पठित्वा कृती: कुरुत। (६ तः ४)

सुनीता अनीता च माधवदासस्य द्वे कन्ये। सुनीताया: पति: मालाकारः तथा अनीताया: पतिः कुम्भकारः। एकदा सुनीता पितरम् अवदत्, “तात, प्रभूत पर्जन्य: वर्षतु इति मे इच्छा। येन अस्माकं वनस्पतयः पर्याप्तं जलं प्राप्स्यन्ति। तच्छुत्वा समीपे उपविष्टा अनीता सत्वरम् अवदत्,” न न। तात। अहं तु चण्डातपं कामये। येन अस्माकं मृद्घटा: सुरक्षिताः स्युः। उभयोः कामनाम् आकर्ण्य माधवदास: मनसि अवदतु, “किमहं वदाम्यत्र ?”

(१) पूर्णवाक्येन उत्तरत।

(२) प्रातिपदिकं लिखत। कस्या: पति: मालाकार:?
(क) कामनाम् (ख) अस्माकम्।

(३) वाक्यं पुनर्लिखित्वा सत्यम्/असत्यम् इति लिखत।

एकता सुनीता मातरम् अवदत्।

(४) माध्यमभाषया सरलार्थं लिखत।

“प्रभूतं पर्जन्य: वर्षतु इति मे इच्छा।”

(५) गद्यांशात् एकम् चित्वा लिखत।

(६) कारकपरिचयं कुरुत। अहं तु चण्डातपं कामये।

(आ) (१) पद्यांशं पठित्वा निर्दिष्ट कृती कुरुत।

१. पूर्णवाक्येन उत्तरत। (२ त:१)
(क) वृक्षाः कुत्र तिष्टन्ति ? (ख) के सत्पुरुषा: इव ?

२. समानार्थकं शब्दं लिखत। सत्पुरुष:

(२) पद्यांशं पठित्वा जालरेखाचित्रं पूरयत।

षड् दोषा: पुरुषेण इह हातव्या: भूतिम् इच्छता।

निद्रा तन्द्रा भयं क्रोध: आलस्यं दीर्घसूत्रता।।

उत्तर ६. :

(अ) २. सुनीताया: पति: मालाकार:

रूपम् प्रातिपदिकम्

२. (क) कामनाम् – कामना (नाम)

(ख) अस्माकम् – अस्मद् (सर्वनाम)

३. एकदा सुनीता मातरम् अवदत्। असत्यम्।

४. I wish for heavy rains.

खूप पाऊस पडू दे अशी माझी इच्छा आहे.

५. अव्ययम्-समीपे

६. अहं-कर्ताकारकम्

(आ) (१) १. (क) वृक्षाः आतपे तिष्ठन्ति। (ख) वृक्षाः सत्पुरुषा: इव।

२. सत्पुरुष: सज्जन

(२) जालरेखाचित्रम्