Bhag 5.5 व्याकरण शब्दभेद
Textbook Questions and Answers
कृती
प्रश्न 1.
शब्दांतील उच्चार साधर्म्यावरून कृती करा.
उत्तर :
प्रश्न 2.
शब्दलेखनातील सूक्ष्म बदल.
उत्तर :
प्रश्न 3.
संदर्भानुसार शब्दप्रयोजन.
उत्तर :
प्रश्न 4.
अक्षर फरकाने अर्थबदल.
उत्तर :
Additional Important Questions and Answers
प्रश्न 1.
शब्दांतील उच्चार साधर्म्यानुसार कृती करा.
उत्तर :
प्रश्न 2.
शब्दलेखनातील सूक्ष्म बदलानुसार कृती करा.
उत्तर :
प्रश्न 3.
संदर्भानुसार शब्दप्रयोजन कृती करा.
उत्तर :
प्रश्न 4.
अक्षरफरकाने होणारा अर्थबदल कृती करा.
उत्तर :
शब्दभेद प्रास्ताविक:
दैनदिन जीवनात आपण भाषेतील अनेकविध शब्दांचा वापर अगदी सहजतेने करत असतो. चांगले बोलणे व चांगले लिहिणे यांसाठी शब्दज्ञानाची आवश्यकता असते. शब्दज्ञान, त्या शब्दाचा विशिष्ट अर्थ, सूक्ष्म अर्थच्छटा, शब्दांचे योग्य लेखन, शब्दांच्या अचूक संदर्भाचे ज्ञान आवश्यक आहे. प्रभावी अभिव्यक्तीसाठी शब्दज्ञानाची आवश्यकता आहे.
शब्दांच्या योग्य ज्ञानाअभावी आपले बोलणे व लिहिणे प्रभावशाली होत नाही. म्हणूनच शब्दभेद समजून घेणे आवश्यक आहे. चांगले बोलणे हे चांगले ऐकण्यातून आकारास येते. चांगले ऐकणे म्हणजे श्रवण, समजून बोलणे म्हणजे भाषण, आकलन करून ग्रहण करणे म्हणजे वाचन आणि या तिहींचा समन्वय म्हणजे लेखन.
शब्दभेदाचे आकलन जर नीट झाले नाही, तर अर्थभेद, अर्थहानी आणि अर्थविसंगती होते. म्हणूनच शब्दभेद समजून घेणे आवश्यक आहे.
1. शब्दांचे उच्चार साधर्म्य
शब्दाच्या उच्चारातून व लेखनातून जेव्हा सूक्ष्म बदल जाणवतात व अर्थाच्या दृष्टीने खूप फरक निदर्शनास येतात तेव्हा तिथे शब्दभेद असतो.
भाषेतील दोन शब्दांच्या उच्चारात काहीसे साधर्म्य (सारखेपणा) असते. परंतु संदर्भ साधर्म्य अजिबात नसते. दोन शब्दांचा उच्चार वरवर जरी सारखा वाटत असला तरी योग्य संदर्भ पूर्णपणे जाणून न घेतल्यामुळे शब्दांचा योग्य प्रकारे वापर केला जात नाही.
यांसारखे अन्य काही शब्द
- कळ – वेदना, भांडणाचे मूळ
- घाट – डोंगरातील वळणाचा रस्ता, नदीवरील पायऱ्यांचे बांधकाम
- तट – किनारा, किल्ल्याची संरक्षक भिंत.
- दर्प – वास, गर्व
- पात्र – लायक, नाटकातील भूमिका, भांडे
- वार – दिवस, धारदार शस्त्राचा घाव, लांबी मोजण्याचे एकक.
- सुमन – फूल, निर्मळ मन
2. शब्दलेखनातील सूक्ष्म बदल
भाषा विषयात शुद्धलेखनाचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. शब्दलेखन करताना हस्व – दीर्घ, अनुस्वार, काना, मात्रा यांकडे जाणीवपूर्वक लक्ष दयावे. शब्दलेखनात चूक झाली तर बराचसा चुकीचा अर्थ प्राप्त होतो.
यांसारखे अन्य काही शब्द
- अध्ययन – शिकारी, अध्यापन – शिकविणे
- खत – पिकाला घालायचे खत, खंत – काळजी
- गृह – घर, ग्रह – सूर्यमालेतील ग्रह.
- पिक – कोकिळ पक्षी, पीक – शेतात उत्पन्न आलेले धान्य
- मास – महिना, मांस – प्राण्यांचे मांस वदन – तोंड, वंदन – नमस्कार
- शिव – शंकर, शीव – सीमा
- सन – वर्ष, सण – उत्सव
- सुर – देव, सूर – स्वर
- तण – गवत, तन – शरीर
3. शब्दांच्या संदर्भाची अचूक जाण
बोलताना वा लेखन करताना कोणता शब्द कोठे वापरावा याबद्दल काही संकेत असतात. या संकेतांना विशिष्ट अशा संदर्भाची पार्श्वभूमी असते. संदर्भ आणि संकेत यांत अंतर पडल्यास अर्थातही फरक पडतो. बोलण्या, लिहिण्यातली ही अर्थविसंगती मनाला खटकते.
4. शब्दांच्या लेखनात एखादया अक्षराचा फरक
दोन शब्दांच्या एखादया अक्षराचा जरी फरक असला तरी अर्थात खूप मोठा फरक पडतो. हा फरक समजण्यासाठी शब्दांच्या अर्थाची योग्य जाण असणे आवश्यक आहे.
